В.Гюго шығармашылығы

Жоспар:

1. Кіріспе.

2. Негізгі бөлім:

2.1  В.Гюго шығармашылығы;

2.2  Ода мен балладалары;

2.3  Сабор Парижской богоматери;

Қорытынды.

«Твой сын Гюго - один из крупнейших Алмазов венца твоей славы. Трибун и поэт, он гремел над миром подобно урагану, возбуждая к жизни все, что есть прекрасного в душе человека. Он всюду создовал героев и создовал их своими книгами не менее, чем ты сама, за все то время, когда ты, Франция, шла впереди народов со знаменем свободы в руке, с веселой улыбкой на прекрасном лице, с надеждой на победу правды и добра в честных глазах.»

А.М. Горький

Адамзаттық демократия мәдниетінің аса үлкен бір бөлігі, жарық жұлдызы ретінде Виктор Гюгоны, оның еңбектерін айтуға болады. Гюго Франция елінің бетке ұстар намысы. Оның аты Рабле, Мольер, Вольтер, Бальзак, Стендал, Флобера, Золя, Мопассан, Франстармен қатар тұрады. Ол ұлылардың бірі. Оның әдеби мұрасы бағасы жетпес құнды қазына. Таза классик, ірі адамдардың қатарынды болып бағалануымен бірге Гюго өз елінде буржуазиялық әдебиет пен сыни көзқараста қатты сыналды, қудаланды. Әлі күнге шейін осы породокс. Өйткені, осы ірі жазушының өмірі мен шығармасын зерттеп, талдаудан гөрі, оны сынап, атын кірлеткен, шет қаққан сөздер, мақала, шығармалар саны бойынша басым еді. Гюго шығармашылығын қарастырсақ екі беткейлік байқалмайды. Оның көзқарасы: симпатиясы мен антипатиясы еңбектерінде ашық көрсетіледі. Оның жағымды кейіпкерлері оқырмандардың оларға деген сенімдік, табыну, махаббат сезімін, ал жағымсыз кейіпкерлерге, керісіншще, жек көрініш пен ызаны тудырады. Гюгоның атқты да белгілі болуы оның шығармаларындағы ойлары мен сезімдері халықтың бәріне бірдей түсінікті және жақын еді. Гюгоның еңбектерінің шет қағылған себептерінің бірі де осымен байланысты, өйткені Гюго адамзат досы ретінде, еркіндіктің, әділеттілік, қамқоршысы, құлдық пен аламды жаншу зұлымдығына қарсы қаһарман. Бұның бәрі осы демократияға қарсы дұшпандардың Викторға деген өшпенділігін тудырды. Осы пәле жабушы жұртшылық Викторды оппортунист, демократия риторикасының сенімсіз де алдамшы адамы, халыққа, елге деген махаббаты мен сезімі өзін атақ-даңққа шығу үшін жасаған қатігез жоспары деп қаралайды. Ал, шындығыны келсек, Гюго аса ірі, туа біткен қабілеті бар драматург, романтик ақын, жазкшы. Гюгоның көзқарастарына, сезімдеріне сол дәуір кезіндегі Францияеың буржуазиялық демократиясы өзінің үш революциясын жасыай отарып (1789, 1830, 1848), әсер етті. Бірақ, шындығында 1848 жылы маусымда Париж көшесіне пролетариат шығады, революциялық демократиялық буржуазия күші азайып, басылады. Соған қарамастан Гюго өзінің « Отверженные», « Возмездие» атты шығармаларын жазғанда оның көзқарасы әлі де осы демократиялық буржуазия жетегінде еді. Прогрессивтік демократияның Гюгоның романтизмі өмір шындығынан артта қалды. Өйткені, ірі ақын сол кезінде де замандағы пролетариат күшіне, Үшінші республика орнағаннан кейін де әлі дұрыс сенбеген еді. Себебі де айдан анық. Сол заманның құрылысы бойынша жұмысшы табы халықтың азғана бөлігін, ал қалған көпшілік: ұсақ буржуазия шаруаларды қамтыды. Гюгоның поэзиясы, драматургиясы, романдары өткен заман жетістіктерін жырлай отырып, болашақ өмірге үмітпен, үмітінің, арманының келешекте ақталарын сезетінін сенмге толы. Міне, осы қасиет Виктор Гюгоның Францияның ұлы ақыны дәрежесіне көтерді. Алдаңғы қатарлы Францияның мәдени адамдарына Гюго әрқашан ірі, тұлғалы суреткер келбетінде еді. Бальзак, Флобер, Франс, Роллан, Барбюс және т.б белгілі жазушылар Гюгоны сөз түйінін тура басар ақын, азамат ретінде бағалады. Флобер Викторды 19 ғасырдың ең ірі француздық ақыны деп көрді. Ол Гюгоның шығармалары « Возмездие». « Грозный год», « Легенда веков», драма « Рюи Блаздарын» қызға оқыды. Викторды сол кездегі адамзатқа аттары танымал ақындар мен суреткерлер - Мольеро, Рабле, Сервантес, Микеланджело, Рубенсом, Шекспирмен қатар қойды. « Ваш прямой долг,-дейді Анатоль Франс Гюгоға,- разоблачить мошенников и лицемеров и спасти республику, которую мы защищаем, не такую, какою видим мы ныне, а такою, какою она может и должна стать, республикой, которую мы хотим сохранить в качестве необходимого орудия реформ и прогресса, республику, которая станет завтра республикой демократической и социальной и приведет нас к республике всемирной, той республике будущего, которую возвестил Виктор Гюго в дни своего царственного заката». Франциядағы жаңашыл прогрессивтік әдебиетке үлкен үлес қосқан Гюго шығармашылығын 1931 жылы А.Барбюс былай дейді: « Во всю новую литературу был так велик, что и сегодня еще нельзя дойти до известной глубины в его критике, не оказавшись несправедливым или даже неблагодарным». Тек Франция халқы емес, Ресейдің интелегент топтар да Гюго шығармаларын жоғары бағалады. Оның романтизмі Франциядағы жаңа қадам дей отырып В.Г. Белинский : « Этот романтизм был не иное что, как возвращение к естественности, а следственно, самобытности и народности в искусстве, предпочтение, оказанное идее над формою, и свержение чуждых и тесных форм древности, которые к произведениям новейшего искусства шли точно также, как идет к напудренному парику, шитому камзолу и выбритой бороде греческий хитон или римская тога… Никогда не появлялось в Европе такого дружного и сильного стремления сбросить с себя оковы классицизма, схоластицизма, педантизма или глупицизма… Во Франции явился Виктор Гюго…»

Виктор – Мори Гюго 1802 жылы 26-ақпанда Безансона қаласында, француз әскерінің офицері Леопольд – Сижисбер Гюго отбасында дүниеге келді. Әкесі Наполеон әскерінің құрамында борышын өтей отырып бригадирлік генерал шеніне көтеріледі. Бірақ, әкесі әркез генерал Мораға жақын еді. Виктордың анасы Софи Требюше білімді, қайратты, өмірінің көпшілік уақытын балаларын тәрбиелеуге жұмсаған. Виктордың балалық шағы саяхаттаумен толы еді. 1803 жылы ол анасымен Корсикта, Эльбада болды. Соңыра ол туралы өзінің өлеңі « Два остравасында» суреттеді. 1807 жылдың қазанының аяғында Леопольд Гбго өзінің екі ұлы Абель мен Викторды алып Италияда саяхаттайды, Неапольда тұрады. Артынан Виктор Испанияны көрді. Осы саяхаты туралы бір өлеңінде Виктор: « Я блуждал по странам порабощенной Европы»,-дейді. 1809 жылы отбасы Парижге көшіп барып, бұрын фельянтиндік монастырь болған, жанында оңаша, кең, әсем саябағы бар үйде тұрады. Гюго отбасының достарының ішінде айта кетері генерал Лагори, ол Виктордың ақын болып тұлғалануына әсер еткен адам. Генерал Лагори республиканец еді. Ол генерал Мале, Гидальмен бірігіп Наполеонға жасырын қастандық іске қатысқан еді. Полициядан жасырынған Лагори екі жыл көлемінде осы фельянтиндік монастырьда тұрған. Ол көпшілік уақытын Леопольдтың балаларымен өткізіп, тәрбилегенге үлес қосқан. Лагордің әсерімен Виктор Тацитаны оқиды. Осы адамнан Виктор ең алғаш « құқық» пен «еркіндіктің» не екенін түсінеді. Осы республиканецтің келбеті Гюгоның жүрегінде мәңгі қалады. Лагори 1812 жылы Мале, Гидальдармен бірге Наполеонға қарсы шыққаны үшін ату жазасына бұйырылады. 1808 жылы Наполеон Испанияны басып алады. Наполеонның інісі неаполитандық король Иосиф Бонопарт Мадридқа жіберіліп, Испанияның корль тағына отырады. Иосиф Бонопартпен жақсы қатыныаста болған Леопольд та отбасымен Испанияға көшіп барып, Мадридтегі жоғары бір саяси орынды иеленеді. Наполеонның басымшылдығына қарсы Испанияда ұлттық көтеріліс бұрқ ете түседі. 300 мыңдық Наполеон әскері шаруа көтерілісін, партизандық соғысты тұншықтыра алмайды.Мадридта Виктор мен оның інілері Абель мен Эжен діндік – дворяндық коллежге жіберіледі. Наполеон күші әлсірей бастайды. Соны сезген Леопольд Гюго өз отбасын Патрижге жібереді. Ол туралы 19 ғасырдың 60-шы жылдары Виктордың әйелі Адель былай дейді: « Деспотизм Наполеона больше всего возмущал испанцев и поддерживал в них дух сопротивления. Если бы они не так сильно дорожили своей национальностью, то и тогда слияние с французской нацией не представляло бы для них ничего заманчивого; очень уж было видно, каким тяжелым гнетом лежало на Франции императорское правление; они не хотели разделять ее участь и продолжали изо всех сил стоять за свою независимость и свободу». Парижге клген соң Виктордың шешесі балаларын үзіліп қалған білімдерін жалғастыруға тырысады. Сол кездегі мектептерге сенбей, өзі үйде сабақ береді. Балаларға қай кітап оқу жағынан еркіндік беріледі. Виктор жас кезінен-ақ Руссо, Вольтер, Дидро шығармаларын қызыға оқиды. Ал кәрі мектеп ұстазы Ларивьер балаларға грек және латын тілін оқытады. 1815 жылы Виктор аббат Кордьенің пансионына жіберіледі. Философия курсын, физика мен математика дәрісін Ұлы Людовиг лицейінде алады. Гуманист ұстаз Кордье өзінің оқушыларына « жамандықтың » лебі тираниядан, қатігез корольдардан еседі дейді. Бұл Виктор оқыған колледж өте танымал еді. Бұнда Мольер мен Вольтер, Робеспьера мен Сент-Бева оқыған еді. Философия курсы көбінесе Декарт, Паскаль, Мальбрани, Кондильяктың көзқарастары тұрғысынан жүргізілді. Латын тілін қызыға оқыған Виктор күніне 30 жол Вергилияның өлеңдерін жаттаған екен. Тілді жетік білген ол Вергильяның өлеңдерін өз тіліне аудара бастайды. Вергильяның «Георгики» поэмасын аударғаннан кейін Гюго бірнеше ода мен басняларды, үлкен «Потоп» атты өлеңін және бірінші триноборчестік трагедия «Иртаменаны» (1818) жазады. 1817 жыл тіл-өнер Академиясы шығармаларға конкурс жариялайды. «Счастье, достовляемое наукой во всех случаях жизни» атты тақырыпқа ол үлкен поэма жазады. Комисия осы поэмаға мақтау қағазын береді. Бірінші жеңістен қанаттанған ақын келесі жылы жыңа поэмаларын: «Девы Вердена», «Статуя Генриха 4» жібереді. Осы поэмалары үшін Виктор Тулуздік академия жүлдегері атанады. 1822 жыл Виктордың ең қайғылы кезі. Анасы, досы, ұстазы Софи қайтыс болады. Ал әкесі Витктордың ақын болғанына қарсы еді. Ол туралы Гюго өзінің «Отверженные» романында келтіреді. 1822 жылы Виктор өзінің ең бірінші поэтикалық «Оды и разные стихотворения» жинағын шығарады. 1822 жылы Виктор әскери министрдің қызы Адель Фушке үйленеді. Романтизмнің тарихи тамыры Франциядағы буржуазиялық революция (1789-1794) болды. Ол реакциондық романтизмнің келуіне, сонымен қатар демократиялық, революциялық романтизмнің тууына себепкер. Рмантизмнің ерте этапын мінездеген Карл Маркс: «Первая реакция против французской революции и связанного с нею просветительного движения, естественно, состояла в том, чтобы видеть все в средневековом, романтическом свете… Вторая же реакция,- и она соответствует социалистическому направлению, хотя эти ученые и не подозревают о своей связи с ним,- заключается в том, чтобы заглянуть за средневековье в первобытную эпоху каждого народа». Француз әдебиетіндегі концервативтік ағым прогреске қарсы болса, жаңадан шыққан демократиялық, революциондық романтизм Виктордың жетегінде болашаққа сеніммен ұмтылды.

Ақынның ең бірінші мақалаларында ескі әдеби және жаңа әдебиет бағытына сыни көзқарасжазылған. Өзінің «Театр» (1819) мақаласында неміс және француз трагедияларының айырмашылықтарын айтады: «Немецкие авторы  стремились измыслить новое, тогда как французские драматические поэты довольствовались тем, что улучшали древних. Многие из признанных нами шедевров достигли своего совершенства лишь после того, как их тема побывала в руках лучших писателей ряда веков. Вот от чего  так несправедливо отвергать во имя этх шедевров оригинальные творения новых авторов.» Бұл сөздерінің өзінен-ақ жаңашылдық лебін сеземіз. 1820 жыл, осы кезде Гюго француз әдебиетінің жағдайын былай дейді: « Литературный год начинается прескверно. Ни одной значительной книги, ни одного пламенного слова, ничего поучительного, ничего волнующего сердца». Өзінің  «Оды и разные стихотворения» жинағын Гюго бірнеше рет толықтырып, шығарады. 1822 жылы шыққан жинағының кіріспесінде Гюго: «Издание этой книги преследует две цели: литературную и поэтическую»,-деп жазады. Міне, осындай позициямен ақын өзінің саяси және әдеби эвлюциясын бастайды: Ол ақырындап қателіктерін түзете келе, демократиялық лаегрьге кіріп, халық мүддесін қорғаушы топ қатарына қосылады. Бірінші жинағы басқа жинақтардан сол кездегі ережеге сүйене отырып жазылғанымен ерекшеленеді. Бұл кемтарлықты сезген Гюго 1823 жылы: «Французская ода, обычно обвиняемая в холодности и монотонности, оказалась малопригодной для изображения того, что последние тридцать лет нашей истории содержат в себе трогательного и ужасного, мрачного и ослепительно сверкающего, уродливого и чудесного. Размышляя над возникающими трудностями, пришел к убеждению, чтоэтот холод заключается не в существе оды, а всего лишь в той форме, которую ей до сих пор придавали лирические поэты», - дейді. «Новые оды» атты (1824) жинағында Виктордың бірінші балладалары «Сильфида», «Бабушка», «Фея» басылып, олардағы ой классицизімінен алшақтай бастаған еді. Келесі балладалары «Два воина», «Охота бургграфа» «турнир короля Иоарна», «Легенда о монахине», «Хоровод ведьм», «Невеста литварщика», «Схватка» жаңа тұрғыдан, романтизм жолымен жазылады. Бұл балладалар адам сезімін, әдеп – салтын, құқығын көрсетумен ерекшеленеді. Баллада жанры – кең таралған ортағасырлық поэзияның түрі еді. Ол көктем мейрамында билермен Провенсе ағашын айнала айтылушы еді. Осындай бимен, қуанышпен айтылатын хвалықтық баллада артынан келе романтикалық балладаға ауысады. Әр түрлі ортағасырлық балладалардың ритмін ала отырып романтиктер жаңа балладағы эпикалық сюжет қосып, тарихта болған уақиғаларды суреттейді. Англиядағы баллада жанрларының ірі өкілдері – Вальтер Скотт, ал Германияда – Гете, Шиллер, Бюргер, Рюккерт. Гюго балладасы ортағасырлық Францияның тарихын тірілтіп, оған фантастикалық кейіпкерлер мен оқиғалар қосады. Гюго сол заманның жағдайын түгелдей: замоктың сыртқы суығын, рыцарьдың үстіндегі қорғанын, табиғатты бәрін – бәрін суреттейді. Мысал үшін оның «Турнир короля Иоанны» балладасына тоқталсақ, онда Виктор рыцаарьдың ойы мен сезімін, өзінің, өзінің атаққа деген құлшынысын көрсетеді:

Паж, вставайте, -

Не до сна!

Мне седелайте

Скакуна

Я ликуб,

Чуть почую

Повод, сбрую,

Стремена.

Нам же с горами

Жить пора,

Жантильомам

От двора:

Путь наш правый –

Бой кровавый –

Нам игра!

Гюго өзінің балладаларының ішіне тек романтизмді ғана емес, ортағасырдағы терминдер мен архаизмдерді де қосып, құнарландырады. «Охота бургграфа» балладасында:

Старый бургграф с сенешалем у гроба

Оба

Готфрид, король наш, ты мой господин

Один

В наших лесах уже нету былого

Лова

Если охотничьих дашь нам побед

Обет:

Виктор классицизмнің торын бұза отырып балладаларды қысқа да ритмге толы, түсінікті ғып жазады. Халық оны тез жаттапалып, әнге қосты. Франция поэзиясының алға жылжуының себебі Гюгоның осы балладаға кіргізген ерекшелігінде. Ол француз поэзиясын жаңа жанрлармен, өлең құрлыстарымен, сюжеттерімен толықтырады. Гюго поэт – реформист, жаңашыл. Гюго баспасөз бастығы Госленмен келісе келе 1829 жылы «Собор Парижский богоматери» романын жаза бастайды. Сол жылы «Марьон Делорм» драмасын тамамдайды. Сол жылы жаңа өлеңдер жинағын «Осенние листья» жазуға кіріседі. Бұл жинақ махаббат лирикасына, саяси жағдайға және т.б. тақырыптарға арналады. «Размышление прохожего о королях» (1830) өлеңінде:

Спишите, короли! Не будьте с веком в споре,

На древний ваш предел нахлынет скоро море.

Народ идет. Настал его прилива час!

Смывая прошлое, навек он смоет вас!

Шілде революциясына арнап Виктор «К молодой Франции», «Гимн» поэмаларын жазады. Тарихты көрсету талпынысы Гюгода ерте кезден басталады. Повесі «Бюг - Жаргаль», одаларында, «Ган Исландец», «Кромвель» драмасында соны көрестеді. «Собор Парижской богоматери» де тарих парағымен тығыз байланысты болды. Гюго тарихи романның жаңа бір жанр түрін шығаруға талпынады. Бұнда соған қызы эсмеральдо, оған ғашық жас ақын Гренуар және аббат Клод Фролло. Бірінші сюжетінде Гренуар корольдің темір торына түскен ғашығы Эсмеральданы құтқарып, өзін сол үшін өлім жазасына ұсынады. Ал Фролло сыған таборынан Эсмеральдоны тауып алып, қайта баскесерлер қолына береді. Артынан Гюго бұл сюжетке капитан Феба де Шатоперді қосады. Романға Виктор 1830 жылы қатты кірісіп, 1831 жылдың қаңтарында бітіреді. Романның сюжеті, ойы мен кейіпкерлері католизицизмге түбегейлі қарсы көрсетіледі. Католицизм келбеті ретінде ол Клод Фролло бейнесін аып, оны ашық суреттеп береді. Гюго ортағасыр инквизаторларын да, билікті де қатты сынға алады. Ол сол кездегі тарихи тұлғаларғакөп көңіл бөлмей, ең алдымен әлеуметтік тарихи жағдайы ашады. «Собор Парижской богоматери» романы романтизм тұрғысынан жазыла тұрса да, бұл шығармада жақсы өмірге күрес, прогреске, демократияға талпыныс болды. Тарихи оқиғаларды роман кейіпкерлер істері мен мінездерінен айғақ көрсетеді. Шындықты бейнелей отырып, Гюго мелодрамалық стильді де қолданылады. Бұл романдағы Эсмеральдо әсем, әділетті келбетімен қатал фанатик Клод Фроллоға қарсы қойылады. Квазимоданың өзін қарама – қайшылыққа тірейді. Клирик Фролло Эсмеральдоға деген қызу, жанрлық махабатқа ие болса, ұсқынсыз Квазимода нәзік те адал сезіммен сүйеді. Эсмеральдо мен Фебаны да қарама – қарсы қоюы оның келбеттеріне байланысты емес, керісінше, ішкі дүниелерінде еді. Эсмеральдо – адал, ақниетті болса, Феба – ұятсыз, арамза, сатқын. Бұл роман «жақсылық» пен «жамандық» тақырыбын ашты. Квазимода жапа шеккен, қудаланған халық келбеті. Сырты ұсқынсыз болғанымен оның бойында күш, еркіндікке ұмтылыс болды. Фролла сол кез адамдарының прогреске қарсылығын білдірген діншіл келбет еді. Ол туралы Гюго: «Он разворошил всю таившуюся в глунах его сердца ненависть, всю злобу и беспристрастным оком врача, который изучает больного, убедился в том, что эта ненависть и эта злоба были не чем, как искаженной любовью, что любовь – этот родник всех челочеческих добродетелей – в душе священика оборочивается чем – то чудовищным и что человек, созданный так, как он, став священиком, становится демоном». Бүкіл романда болған оқиғалар собор маңында еді. Ол Фролло мен Квазимода өмірінде үлкен роль атқарады. Өлім жазасына қарсы 1829 жылы жазылған Виктордың «Последний день приговоренного к смерти» повесі. Осы романға кірді. Ол туралы Эсмеральдоның шешесі Гудулдымен қоштасуы, Людовиг ХІ – нің түрме салу үшін жинағын зұлымдығынан көруге болады. Француз романтизімінің тарихи сатыда дұрыс дамуы осы романмен тығыз байланысты. Бұнда екі күш: халық және монархияны қарсы қоя отырып, бойында қуаты бар халықтың жеңіп шығарына сенім етеді.

Француз жазушысы, ақыны Гюгоның әдеби еңбектер жазуы өмірінің соңына дейін жалғасады. Ұлы демократ Гюго шындық бағасын жете. Оның қуатты сөздері әркез цивилизация, жаңашылдық қызығушылықпен қарады. Ол өзінің армандарының келешекке оралатына сенеді. Теңдік орнайды деген сеніммен өмір сүреді, дүниеден қайтты. Ақын қателескен жоқ. Арманы ХХ ғасырда шындыққа айналады. Гюго әлі күнге шейін тек өз халқының ақыны ғана емес, дүние жүзі елінің ақыны. 1876 жылы Гюго сенатта сөз сөйлейді. Ол коммунарлардың толық амнистияларын талап етті: «Господа! А каков же ответ истори? Виселицы Сатори, Нумея, восемнадцать тысяч девятьсот четыре осужденных, ссылки на поселение, заключение, принудительные работы, которогов пяти тысячах миль от родины, - вот как правосудие карало за Восемнадцатое марта! А что сделало в ответ на преступление Второго декабря? Оно присягнуло этому преступлению!». Бірақ буржуазиялық реакционерлер оны қабылдамай, шет қақты. Ақын сонда да жанталаса амнистияны талап етті. Тек, 1880 жылы ғана амнистия жарияланды. Сонымен қатар Гюго Тьера мен Мак – Магонның, Галиффе мен Трошюдардың билігінде де қарсы шғып, демократтар жағынан қолдау көрді. Ол демократтардан алғыс хаттарын алды. Соның бірі: «Обе палаты откллонили амнистию, выступили противдела гуманности и справедливости; страна возьмет его в свои руки, и в конце концов Франция восторжествует над ложными страхами, над злой волей, над всеми эгоистическими расчетами».

Қалғандары: «Вся Франция с чувством глубокого уважения и восторга рукоплещет вашему паттиотизму, вашему гражданскому мужеству. Читая ваши речи, мы словно слышали голос безутешной родины, оплакивающей своих изгнанных сынов. Казалось, мы слышим неумолмый приговор беспристрастной истории. Мы читали красноречивые страницы, достойные лучших страниц ваших «Возмездий», где вы схватили за шиворот зловещего авантюриста Булони и «героя» 2 декабря, растилителя Франции, труса и седанского изменника, заклеймили и осудили его». Ал, үшіншілері: «Учитель, демократическая  Франция, щедр революции 1789 года, та Франция, что трудится. И мыслит, та Франция, что на стороне гуманности, - эта Франция с вами.

Волшебный и прекрасный язык ваших речей стал верным выражением наших заветных чуств и нашей несокрушимой воли». 1960 жылы 30 наурызда Руанда айтылған Н. С. Хрущев сөзі: «Человеческий разум не может смириться с тем, что каждую четверть века в мирную жизнь дюдей вторгается смерть войны. Лучшие люди земли поднимали свой гневный голос против слерого безумия взаймного уничтожения. Среди них были славные сыны Франции: Гюго и Мопассан, Золя и Жорес, Ромен и Барбюс». 1849 жылы Парижда елдер достығы конгресі өтті. Оған ірі – ірі жазушылар, философ, публицист, саясаткерлер қатысты. Міндеттері: соғысты дүниеде болдыртпауға тырысу. Оның президенті ретінде Гюгоны сайлайды. Жер шарын, әр адамдарды айта отырып Гюго теңдік, еркіндіктің туын көтереді: «Мы желаем мира, мы желаем его горячо, всеми силами души. Мы желаем мира между человеком и человеком, между народом и народом, между расою и расою...Мы желаем, чтобы всюду исчезли ненависть. Нет. Мы не желаем мира при условии, чтобы народы склонили свои головы и были лишены свободы; мы не желаем мира при условии гнета, деспотизма. Мы не желаем мира под скипетром и кнутом». Өзінің гуманистік армандарын сыртқа шығарған Гюго: «Мы хотим, чтобы у нас были школы, которые создовали бы граждан, чтобы не было монархов, создающих гаубицы...Нашей целью является свободы, мир – ее следствием». Гюгоның көптеген еңбектері ақын қайтыс болғаннан кейін ғана жарық көрді. Мысалы: лирикалық жинақтары «Мрачные годы» (1898), «Последний сноп» (1902). Эмиль Злоя осы бағасы жетпес шығармалар туралы: «Он хочет жить среди своих последователей даже тогда, когда его не будет в живых. Он оставил свое слово; ежегодно он будет подниматься в горбу и заявлять: слушайте, я вновь заговорил». Виктор Гюго 1885 жылдың 22 мамырында қайтыс болды. Пантеонда жерленді. Л. Н. Толстой: «Виктор Гюго – это серезная сила. У него есть известная духовная энергия, особые требования, которые драгоценны».

И. С. Тургенев: Виктор Гюго – это монументальный дуь, это действительно дивное воплощение французского гения».

Қолданылған әдебиеттер:

1. Михайл Соломоновч Трескунов «Виктор Гюго». Москва – гос.изд., 1961 – 452 стр

2. Н. Н. Сафронова «Виктор Гюго». Москва: Просвещение, 1989 – 176 стр