Байжігіт күйші
Байжігіт шамамен 1705 жылы туған. Руы - Абақ Керей ішінде Жастабан. Жастабан бір жағы Тарбағатайдың сыртын, бір жағы Шыңғыстың бауырын жайлаған. Бұл кезде Байжігіт Бердәулетұлы Жәнібек батырды сағалаған деседі. Күйшінің өмірі негізінен қазіргі Шұбартау ауданының шегіндегі Бақанас, Балқыбек, Көксала өзендерінің бойында өткен.
Шығыс Қазақстан күйшілік, домбырашылық дәстүрінің, жалпы қазақ күй өнерінің шертпе күй саласының дамуына, көркейуіне мұрындық болған күйші. Ел аңызы Абылайхан заманында өмір сүрген Байжігіт 300 күй шығарған дейді. Заманында «күй иесі Байжігіт», «Күй атасы - Бәжең», «күй перісі» атанған. Байжігіт өзіне дейінгі күйшілік, домбырашылық өнердің озық қасиеттерін бойына сіңіре отырып, оны жаңа белеске көтерген бірегей тұлға.
Артына мол мұра қалдырған өнер иесі Байжігіттің тәлім алған ұстаздарының бірі - Сары Нияз төре деген күйші адам екен. Байжігіт 13-14 жас шамасында киіз үйдің сыртында отырып, іштегі отырған, сол кезде елге атақты Сары Нияз төремен күй тартысқа түседі. Өзімен күй тартысқа түсіп отырған күйшінің орындаушылығына риза болып сыртқа шықса, жап-жас бала екендігін көріп қайран қалады. Осыдан бастап Сары Нияз Байжігітті шәкірт қылып домбырашылық өнердің барлық құпия сырына қанықтырыпты.
Тарихта «Ақтабан-шұбырынды» атанған кезеңде Байжігіт 18 жасар жігіт екен. Елмен бірге үрей кешіп, азап шекседе домбырасын тастамапты. Осы кезеңде «Ақтабан» атты күй шығарады.
Байжігіттің қилы кезеңге арналған ең елеулі туындысы «Қайың сауған» күйі. Осы күй күйшінің есімін бүкіл елге әйгілейді. Жаңа өрлеп келе жатқан жас сұлтан Абылай, күйшіні ордаға алғызады. Байжігіт өмірінің бірталай уағы осы Абылай төңірегінде өтеді.
Күйшінің жоғарыда аталған күйлерінен басқа «Нарын» (төрт бөлімді), «Азат» (екі бөлімді), «Арман», «Көкейкесті» атты күйлері болған.
Күйші 80 жасқа келгенде сіреспе деген ауруға шалдығып (сірә паралич болса керек) төсек тартып жатып қалады. Өлім сағаты таяған кезде сахара өнерпаздарының көне салты бойынша жұртпен күй арқылы қоштасады. Оң қолы шертуге келмеген себепті күйші ең ақырғы сырлы күйін алақанының қырымен қағып ойнаған көрінеді. Күй ұрпақ жанында «Көкейкесті» деген атпен сақталған.
Әдебиет
Әбуғазы, Мұрат. Шығыстың шыңырау күйлері / М. Әбуғазы. - Өскемен : Шығыс полиграф, 2009. - 303 б
Баяқов Т. Күй құдіреті : Ұлы күйші бабамыз Байжігіт туралы тарихи дерек / Т. Баяқов // Дидар. - 2003.- 8сәуір. - Б. 4
Мағауин М. Күй иесі – Байжігіт / Мағауин М. // Жұлдыз.- 1976.- № 9.- Б. 180-185.
Тоқтаған А. Қос ішектегі құдірет / Тоқтаған А. // Егемен Қазақстан. - 2010.- 26 ақпан. - Б. 7.
Тоқтаған А. Шығыс Қазақстан күйшілік дәстүрі / Тоқтаған А. // Дидар. - 2010.- 2 наурыз. - Б. 5.